МIНСКIЯ ПАРАДОКСЫ
Я часта гуляю па родным горадзе, але ўсё роўна паводжу сябе як турыст, які ўпершыню апынуўся ў Луўры. Найбольш выразна гэта адчуваю, калі я шпацырую па Асмалоўцы або Зялёным Лузе. Чаму менавіта там? Яны ўнікальныя тым, як выглядаюць, як у іх арганізавана прастора. Там шмат зеляніны, ёй Мінск вылучаецца сярод усіх гарадоў, дзе я быў, нават беларускіх. Шмат месца для пешых прагулак, што больш цікава, бо зараз у мегаполісах больш месца для машын, чым для людзей, а ў Асмалоўцы і Зялёным Лузе вялікіх парковак няма, тратуары шырокія, ёсць пляцоўцы, дзе ўвогуле аўтамабіль ніяк не праедзе. Можна не аглядацца, каб не прапусціць машыну, якая нечакана выездзе з-за вугла, а спакойна ісці, любуючыся зелянінай. Утульна, ціха, не гледзячы на тое, што Асмалоўка знаходзіцца ў цэнтры, а Зялёны Луг абмежаваны МКАДам, які далёка чуваць. Тут спецыфічна пахне ў вечары, калі людзі вяртаюцца дамоў, адчыняюць форткі і пачынаюць гатаваць – тады пах ежы змешваецца с пахам кветак, травы і парфумы жанчыны, якая зараз прабяжала міма, спяшаючыся да прыпынаку. Але і гэта не тое, што прымушае глядзець у розныя бакі і зразумець, як жа так здарылася: старыя раёны, дзе шмат п’яніц і вар’ятаў, з’яўляюцца больш утульнымі за Маяк Мінску, які, быццам бы, пабудаваны па еўрапейскім урбаністычным стандартам. Больш прыцягальным за цудоўную атмасферу, з’яўляецца архітэктура, якая гэтую атмасферу і стварае. Калі б яна не была такой парадаксальнай, я не вяртаўся б у гэтыя раёны з такім задавальненнем і адначасова страхам.
І парадаксальнасць мінскай савецкай архітэктуры ў тым, што будынкі часам ніяк не спалучаюцца, а для меня гарадская архітэктура гэта ў упершую чаргу тое, як будынкі спалучаюцца паміж сабой і існуюць у той прасторы, што была адведзена ім архітэктарамі. Савецкая архітэктура, як мне здаецца, выродлівая, але пры гэтым і прыцягальная, бо гратэскная, парадаксальная. Самы просты прыклад: брэжнеўкі. Гіганцкія дамы-сцены, якія могуць цягнуцца праз весь мікрараён бетоннай дагістарычнай пачварай, якая тарашчыцца аднолькавымі вачыма-вокнамі і шчэрыцца крывымі ротамі балконаў. Шэрыя або казённа аранжавыя ці фіялетывая, яны моцна ўражваюць кожны раз, калі я гляджу на іх знізу ўверх, палохаюць сваёй масіўнасцю. Палохаюць тым, што людзі ў гэтых кватэрах могуць жыць пакаленнямі, а сучасная інфраструктура дазваляе не выходзіць з кватэры далей суседняй крамы. Сярод мурашнікаў, заціснуты, скамечаны, абавязкова будзе стаяць дом дзіцячай творчасці – недарэчны двухпавярховы яркі будынак, які рэдка бывае на сонцы, таму што вакол яго высяцца сцены брэжневак. Хіба гэта не жудасна? Хіба гэта не выклікае дыскамфорт? Хіба гэта не цікава?
Калі ісці па цэнтры горада, адыходзячы ад праспекта ў бок Асмалоўкі, адчуваеш супрэчлівасць мінскай архітэктуры яшчэ больш востра. Там, дзе жоўта-аранжавыя, абноўленыя будынкі з ордэрамі, пафаснымі вазонамі. Заходзячы ў аркі, вядучыя ў двары, можна на секунду падумаць, што ты трапіў у жудасна пафасны музей і з цябе вось-вось здзяруць тры скуры за ўваход у двары. Асабліва моцным такое пачуццё становіцца, калі ўваход у арку заступаюць каваныя вароты з зоркамі, шыпамі. Здавалася б, нас павінна ад недарэчнай імперскасці выварочваць, гэта ж проста дом, а ўпрыгожванні на ім выглядаюць як безгустоўныя эксперыменты архітэктара з «шарагі» за вуглом. Але за гэтай пафаснай пачварнасцю хаваюцца ўтульныя дворыкі, якія пахнуць квітнеючай яблыняй або кветкамі, што высадзілі бабулькі. Там пачынаеш адчуваць сябе добра, забываеш пра ордэры звонку, глядзіш на тое, што з боку двара будынкі не абнаўляліся, напэўна, з самой пабудовы – ў гэтым нешта ёсць, нешта такое няўлоўна знаёмае нават тым, хто ніколі ў такіх дамах не жыў. Калі пакідаеш двор, заўважаеш яшчэ адзін парадокс: ордэры крывыя, гіпсавыя, і толькі здалёк здаюцца пафаснымі, на справе ж яны нагадваюць убогіх п’яніц, якія вырашылі надзець шынялі з ордэнамі і генеральскімі пагонамі. Коўка на варотах крывая, бо метал шчарбаты, некаторых штыроў не хапае, зорка кімсьці адламаная аднесена на металалом дзеля бутэлькі.
Яшчэ, вядома, у савецкай архітэктуры вельмі дзіўныя стасункі з зелянінай. Самі па сабе, нічым не прыкрытыя, савецкія будынкі выглядаюць не проста ўбога, яны выглядаюць жудасна. Голыя, шэрыя ці недарэчна-яркія, яны вытарэшчваюцца на цябе да немагчымага разнастайнымі вокнамі і шамкаюць выпнутымі сківіцамі гаўбцоў, дзе ў кагосьці – мілыя гаршкі, а ў кагосьці – склад усяго, што збіралася яшчэ з пасляваеннага часу. Асабліва страшна яны глядзяцца ў ледзь халаднаватае сонечнае надвор’е, калі ўся іх голая недасканаласць падсвятляецца і выяўляецца ва ўсёй жудаснай натуралістычнасці. Але варта дамам прыкрыцца зелянінай, квітнеючымі дрэвамі, як двары, што раней палохалі, становяцца месцам, куды хочацца вяртацца. Ізаляванасць спальных раёнаў, ад якой зыходзіла небяспека, становіцца ізаляванасцю ўтульнай, якая адгароджвае ад бязладнага свету за межамі сцен. Адчуванне таго, что сцены брэжневак ціснуць і вось-вось размажуць па асфальце, змяняецца пачуццём абароненасці і камфорту. Да гэтага хочацца вяртацца.
Вельмі дзіўна ўсведамляць гэты парадокс, гэтую хімерную сутнасць савецкай архітэктуры, дзе выродлівае, пачварнае спалучаецца з чалавечым. Я кажу пра адчуванні, якія выклікае такі стыль арганізацыі прасторы і аб спецыфічным тыпе мыслення, створаным ім жа. Гіганцкія заводы на вуліцы Казлова з архітэктурай, якая выйшла са сноў аматара антыўтопій, могуць суседнічаць з прыгожымі паркамі. Выродлівыя доўгія брэжнеўкі, у дварах якіх шпацыруюць п’яныя дваццацігадовыя, могуць выходзіць вокнамі на ціхія прыватныя сектары або гарадскія водныя сістэмы з акуратнымі кустамі на беразе. Пафас цяжкіх савецкіх зорак змагаецца са сціпласцю і далікатнасцю дамоў Асмалоўкі. Гэта ўспрымаецца не як парадокс, які пераследуе кожны дзень, не як нешта, на што варта звяртаць увагу пры размовах пра «беларускую ідэнтычнасць», якія так любяць заводзіць тыя, хто напісаў бы па-руску «беларуская идентичность». Дзіўны аксюмаран успрымаецца як звычайная рэчаіснасць, як шэрая штодзённасць, якая замыліла вочы. Замыліла ўсім, хоць ніхто ніколі на гэта не звяртае увагі.
Фота зрабiла Анна Шарко.
